Quy trình thực hiện báo cáo đánh giá tác động môi trường cho trung tâm dưỡng lão

PHƯƠNG PHÁP THỰC HIỆN BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG MÔI TRƯỜNG (ĐTM) CHO DỰ ÁN TRUNG TÂM DƯỠNG LÃO NGƯỜI CAO TUỔI TẠI VIỆT NAM**

Trong bối cảnh Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa dân số nhanh và sâu rộng, nhu cầu xây dựng các trung tâm dưỡng lão chất lượng cao trở thành một yêu cầu tất yếu của xã hội hiện đại. Các trung tâm dưỡng lão, với chức năng chăm sóc, phục hồi sức khỏe và tạo môi trường an dưỡng cho người cao tuổi, không chỉ mang ý nghĩa nhân văn mà còn là một dịch vụ xã hội đặc thù cần được quản lý chặt chẽ. Tuy không phải là loại hình công nghiệp nặng, nhưng hoạt động của một trung tâm dưỡng lão vẫn phát sinh nhiều tác động môi trường quan trọng, bao gồm nước thải sinh hoạt, rác thải y tế nhẹ, tiếng ồn, chất thải từ bếp ăn, chất thải rắn sinh hoạt và tác động đến hạ tầng, giao thông, cảnh quan địa phương. Vì vậy, việc thực hiện báo cáo Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) trở thành bước bắt buộc theo Luật Bảo vệ môi trường 2020 đối với nhiều dự án trung tâm dưỡng lão có quy mô đáng kể.

Thực hiện ĐTM không đơn thuần là một thủ tục pháp lý; đó là quá trình khoa học nhằm nhận diện, dự báo và đánh giá các tác động của dự án lên môi trường tự nhiên và xã hội. ĐTM giúp chủ đầu tư chủ động phòng ngừa rủi ro, lựa chọn phương án công nghệ tối ưu, giảm thiểu thiệt hại môi trường, nâng cao hiệu quả vận hành và bảo đảm dự án phát triển bền vững. Đối với cơ quan quản lý, báo cáo ĐTM là căn cứ để xem xét, cấp phép và giám sát trong suốt chu kỳ hoạt động dự án.

Khái niệm ĐTM, theo chuẩn pháp lý của Việt Nam, được hiểu là quá trình phân tích, đánh giá và dự báo các tác động có thể xảy ra đối với môi trường khi triển khai một dự án đầu tư. Đối với trung tâm dưỡng lão, mục tiêu ĐTM bao gồm nhận diện tác động trong ba giai đoạn: chuẩn bị mặt bằng – thi công; vận hành; và cải tạo, nâng cấp trong tương lai. ĐTM nhằm xác định mức độ tác động, các yếu tố nhạy cảm và đề xuất biện pháp giảm thiểu, giám sát phù hợp. Thông qua ĐTM, chủ đầu tư có thể lựa chọn phương án bố trí công trình, công nghệ xử lý nước thải, phương pháp quản lý rác thải, giải pháp cảnh quan và giao thông tối ưu nhằm bảo đảm hài hòa lợi ích kinh tế – xã hội và bảo vệ môi trường.

Đặc thù của dự án trung tâm dưỡng lão khiến việc lập ĐTM có những yêu cầu riêng. Một trung tâm dưỡng lão thường bao gồm các hạng mục như nhà lưu trú người cao tuổi, khu bếp tập trung, khu giặt sấy, khu y tế nhẹ, khu phục hồi chức năng, khuôn viên cây xanh, đường nội bộ và các hệ thống kỹ thuật như cấp – thoát nước, xử lý nước thải, hệ thống PCCC, hệ thống quản lý rác thải y tế. Trong giai đoạn thi công, dự án có thể phát sinh bụi, tiếng ồn từ máy móc, phương tiện vận chuyển và xáo trộn bề mặt đất. Trong giai đoạn vận hành, tác động môi trường chủ yếu đến từ nước thải sinh hoạt, khí thải bếp, mùi từ khu vệ sinh, tiếng ồn phát sinh từ sinh hoạt, giao thông nội bộ và rủi ro liên quan đến chất thải y tế nhóm B. Ngoài ra, trung tâm dưỡng lão còn tác động gián tiếp đến cộng đồng thông qua sự gia tăng nhu cầu giao thông, áp lực lên hạ tầng cấp nước – thoát nước, biến đổi cảnh quan và thay đổi cấu trúc xã hội khu vực.

Để thực hiện ĐTM cho trung tâm dưỡng lão, việc xác định phạm vi đánh giá là bước nền tảng. Phạm vi đánh giá bao gồm không gian (khu đất dự án và khu vực bị ảnh hưởng trực tiếp), thời gian (giai đoạn chuẩn bị, xây dựng, vận hành và các kịch bản tương lai) và thành phần môi trường (không khí, nước mặt, nước ngầm, đất, sinh thái và môi trường xã hội). Việc xác định phạm vi đúng đắn giúp quá trình khảo sát và phân tích được tập trung, tránh lan man hoặc bỏ sót các tác động quan trọng.

Phương pháp thực hiện ĐTM cho dự án trung tâm dưỡng lão thường được kết hợp từ nhiều phương pháp khoa học. Trước hết, phương pháp khảo sát thực địa được sử dụng để thu thập số liệu hiện trạng môi trường: chất lượng không khí xung quanh, hiện trạng thoát nước, mực nước ngầm, hệ thống hạ tầng kỹ thuật, các yếu tố sinh thái và mức độ nhạy cảm của khu vực. Mẫu nước, mẫu đất, mẫu không khí có thể được lấy và phân tích tại phòng thí nghiệm để so sánh với quy chuẩn quốc gia như QCVN 05 về không khí, QCVN 09 về nước ngầm, QCVN 08 về nước mặt và QCVN 14 về nước thải sinh hoạt. Phương pháp xã hội học được áp dụng thông qua khảo sát cộng đồng, phỏng vấn lãnh đạo địa phương, người dân và những người có liên quan để đánh giá tác động xã hội.

Bên cạnh đó, phương pháp đánh giá ma trận (Matrix method) được sử dụng để xác định mối quan hệ giữa hoạt động dự án và các thành phần môi trường. Phương pháp đánh giá nhanh (Rapid Assessment) hỗ trợ dự báo mức độ phát thải nước thải và rác thải sinh hoạt dựa trên số lượng cư dân và nhân viên của trung tâm. Phương pháp mô hình hóa được áp dụng đối với một số tác động như khuếch tán mùi, tiếng ồn hoặc thoát nước mưa nhằm xác định phạm vi ảnh hưởng và đề xuất biện pháp giảm thiểu. Ngoài ra, phương pháp so sánh tiêu chuẩn (Comparative standard method) được sử dụng để đối chiếu kết quả đo đạc với các quy chuẩn hiện hành.

Nội dung báo cáo ĐTM cho trung tâm dưỡng lão phải bao gồm mô tả tóm tắt dự án, điều kiện môi trường tự nhiên và kinh tế – xã hội khu vực, nhận diện và đánh giá tác động môi trường của từng giai đoạn, biện pháp giảm thiểu tác động, chương trình quản lý – giám sát môi trường và tham vấn cộng đồng. Trong phần mô tả dự án, cần nêu rõ quy mô diện tích, công suất tiếp nhận người cao tuổi, số lượng cán bộ – nhân viên, các công trình kỹ thuật và công nghệ xử lý môi trường. Phần đánh giá tác động phải phân tích từng nguồn thải: nước thải sinh hoạt phát sinh khoảng 80–120 lít/người/ngày; nước thải bếp chứa dầu mỡ và chất hữu cơ; nước giặt sấy chứa chất hoạt động bề mặt; khí thải bếp phát sinh CO, NOx, mùi; rác thải y tế nhẹ; tiếng ồn sinh hoạt và giao thông nội bộ. Tất cả phải được đánh giá theo cường độ, phạm vi và thời gian tác động.

Biện pháp giảm thiểu phải mang tính khả thi và phù hợp điều kiện địa phương. Đối với nước thải sinh hoạt, yêu cầu xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung sử dụng công nghệ sinh học hiếu khí hoặc MBBR, bảo đảm đạt QCVN 14:2008 hoặc quy chuẩn địa phương trước khi xả ra hệ thống thoát nước chung. Đối với khí thải bếp, lắp đặt hệ thống chụp hút, lọc dầu mỡ và than hoạt tính. Khu xử lý rác thải phải bố trí theo đúng quy chuẩn, có hợp đồng với đơn vị thu gom – xử lý đủ điều kiện. Đối với tiếng ồn, áp dụng biện pháp hạn chế hoạt động vào ban đêm, lắp đặt tường chống ồn và phủ xanh cảnh quan. Đối với rủi ro môi trường như cháy nổ, chập điện, dịch bệnh, phải có phương án ứng phó chi tiết.

Một phần bắt buộc trong ĐTM là chương trình quản lý và giám sát môi trường. Giám sát môi trường định kỳ bao gồm nước thải đầu ra, khí thải bếp, tiếng ồn tại ranh giới dự án, chất lượng nước ngầm và chất lượng môi trường xung quanh. Đây là cơ sở để theo dõi mức độ tuân thủ và kịp thời điều chỉnh nếu phát sinh sự cố. Ngoài ra, trung tâm dưỡng lão cần giám sát các chỉ số về sức khỏe môi trường nội bộ như độ thông thoáng phòng, chất lượng nước sinh hoạt, vệ sinh bếp ăn và hệ thống PCCC.

Thực tiễn tại Việt Nam cho thấy một số lưu ý quan trọng khi thực hiện ĐTM cho trung tâm dưỡng lão. Trước hết, phải xem xét yếu tố nhạy cảm của khu vực: nếu dự án gần khu dân cư, trường học hoặc bệnh viện, yêu cầu kiểm soát tiếng ồn – giao thông càng cao. Thứ hai, hệ thống thoát nước mưa cần được thiết kế tách biệt với nước thải sinh hoạt để tránh quá tải trong mùa mưa. Thứ ba, khu vực lưu giữ rác thải y tế phải tuân thủ nghiêm ngặt quy định của Bộ Y tế, diện tích phải phù hợp và có biển báo riêng. Thứ tư, việc tham vấn cộng đồng cần được thực hiện minh bạch, ghi nhận cả ý kiến đồng thuận và băn khoăn của người dân để đề xuất giải pháp hài hòa.

Trong nhiều trường hợp, dự án trung tâm dưỡng lão còn mang lại các tác động tích cực như tạo việc làm cho người địa phương, cải thiện cảnh quan thông qua dự án xanh, nâng cao chất lượng dịch vụ xã hội và giảm tải cho gia đình trong việc chăm sóc người cao tuổi. ĐTM vì vậy không chỉ nhằm phòng ngừa tác động tiêu cực mà còn là công cụ đánh giá và phát huy tác động tích cực của dự án.

Như vậy, ĐTM đối với dự án trung tâm dưỡng lão là một quy trình tổng hợp, đòi hỏi kiến thức chuyên ngành, kinh nghiệm thực tiễn và sự phối hợp chặt chẽ giữa chủ đầu tư, đơn vị tư vấn, cơ quan quản lý và cộng đồng. Việc thực hiện nghiêm túc, khoa học và đầy đủ không chỉ giúp dự án được phê duyệt nhanh chóng mà còn góp phần bảo đảm môi trường sống an toàn, thân thiện và bền vững cho người cao tuổi và cộng đồng xung quanh.

4.1. Các bước cơ bản

Theo nhiều hướng dẫn thực tiễn và pháp lý tại Việt Nam, quy trình lập báo cáo ĐTM gồm các bước:

1. Xem xét thông tin dự án, xác định quy mô, vị trí, công nghệ và điều kiện pháp lý. Khảo sát hiện trạng môi trường khu vực: đo đạc, lấy mẫu nước, không khí, đất, khảo sát xã hội – kinh tế.
2. Dự báo tác động môi trường của các phương án dự án (bao gồm thi công và vận hành).
3. Lựa chọn phương án tối ưu (về môi trường – kinh tế) và đề xuất biện pháp giảm thiểu tác động.
4. Xây dựng chương trình quản lý, giám sát môi trường sau khi dự án vận hành.
5. Tham vấn cộng đồng, lấy ý kiến các bên liên quan (đối với dự án thuộc đối tượng).
6. Hoàn thiện báo cáo, nộp hồ sơ cho cơ quan thẩm định, bảo vệ trước hội đồng, chỉnh sửa theo ý kiến và được phê duyệt.

   CÔNG TY CP TV ĐẦU TƯ VÀ THIẾT KẾ XÂY DỰNG MINH PHƯƠNG

   ĐT: (08) 35146426 - (028) 22142126  – Fax: (028) 39118579 - Hotline: 0903 649 782

   Địa chỉ trụ sở chính: 28B Mai Thị Lựu - Khu phố 7, Phường Tân Định. TP.HCM 

   Địa chỉ văn phòng đại diện: Chung cư B1- Số 2 Đường Trường Sa, Phường Gia Định. TP.HCM

   Website: www.khoanngam.net;  www.lapduan.com; www.minhphuongcorp.net;

   Email: nguyenthanhmp156@gmail.com ; thanhnv93@yahoo.com.vn