NGHIÊN CỨU CHUYÊN SÂU VỀ LẬP BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG MÔI TRƯỜNG

NGHIÊN CỨU CHUYÊN SÂU VỀ LẬP BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG MÔI TRƯỜNG (ĐTM) CHO KHU CÔNG NGHIỆP BẰNG PHƯƠNG PHÁP MA TRẬN

Trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh công nghiệp hóa – hiện đại hóa, các khu công nghiệp (KCN) trở thành trung tâm thu hút vốn đầu tư, tạo việc làm và thúc đẩy tốc độ tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, quá trình phát triển này đặt ra áp lực cực lớn lên tài nguyên đất, nước, không khí và hệ sinh thái. Tại nhiều địa phương, sự mở rộng thiếu kiểm soát của các KCN đã dẫn tới suy thoái môi trường, ô nhiễm nguồn nước, ô nhiễm không khí, cạn kiệt tài nguyên nước ngầm và xung đột môi trường với cộng đồng dân cư. Đây là lý do vì sao Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) trở thành công cụ pháp lý và khoa học quan trọng nhất nhằm đảm bảo phát triển công nghiệp đi đôi với bảo vệ môi trường.

Theo Luật BVMT 2020, KCN được xếp vào nhóm dự án có nguy cơ tác động xấu đến môi trường mức độ cao. Do đó, dự án bắt buộc lập Báo cáo ĐTM và được thẩm định bởi Bộ TNMT hoặc UBND cấp tỉnh tùy quy mô. ĐTM không chỉ đánh giá tác động mà còn định hướng thiết kế hệ thống xử lý nước thải tập trung, hệ thống thu gom chất thải, bố trí quỹ đất cây xanh và hệ thống quan trắc tự động. Trong bối cảnh các tiêu chuẩn môi trường ngày càng khắt khe, việc áp dụng phương pháp ma trận trong ĐTM cho KCN giúp nhận diện toàn diện các mối tương tác môi trường, sắp xếp mức độ quan trọng và đề xuất giải pháp hiệu quả.

Xu hướng công nghiệp hóa – đô thị hóa và áp lực môi trường

KCN hiện diện như một cấu trúc phức hợp bao gồm nhiều ngành nghề như cơ khí, hóa chất, dệt nhuộm, điện tử, linh kiện, thực phẩm, nhựa, cao su, kho vận… Mỗi ngành phát sinh một hệ tổ hợp ô nhiễm khác nhau về:

• nước thải (hữu cơ, kim loại nặng, hóa chất);
• khí thải (VOC, bụi mịn, SO₂, NOx, CO…);
• chất thải rắn và chất thải nguy hại;
• tiếng ồn, rung chấn;
• tác động đến nước ngầm, địa hình và hệ sinh thái.

Nếu không có quy hoạch môi trường và các công cụ đánh giá mạnh như ĐTM, sự gia tăng các KCN có thể dẫn đến hiện tượng nghịch lý phát triển, trong đó tăng trưởng kinh tế bị triệt tiêu bởi suy thoái môi trường và khủng hoảng sức khỏe cộng đồng.

Bản chất của ĐTM đối với khu công nghiệp

Trong các dự án KCN, ĐTM có vai trò như một “bản đồ môi trường” giúp cơ quan thẩm định, nhà đầu tư và cộng đồng địa phương hiểu rõ:

• tác động tích lũy của toàn bộ các ngành trong KCN;
• các điểm nóng môi trường có nguy cơ bùng phát sự cố;
• nhu cầu của hệ thống xử lý nước thải tập trung;
• mức độ chịu tải của nguồn tiếp nhận;
• định hướng bố trí ngành nghề phù hợp.

ĐTM cho KCN không chỉ mô tả tác động của một ngành mà phải đánh giá tổ hợp tác động tổng hợp. Điều này đòi hỏi phương pháp luận mạnh mẽ – và phương pháp ma trận là phù hợp nhất.

Phương pháp ma trận trong ĐTM khu công nghiệp

Phương pháp ma trận (matrix method) giúp lượng hóa các mối quan hệ giữa:

• hoạt động của dự án (san lấp, xây dựng, vận hành nhà máy, xả thải…)
• yếu tố môi trường (không khí, nước mặt, nước ngầm, đất, sinh thái, con người)

Ma trận Leopold truyền thống

Ma trận Leopold 1971 bao gồm:

• 100 hành động dự án (trục ngang)
• 88 thành phần môi trường (trục dọc)

Mỗi ô được đánh giá theo độ lớn tác động (magnitude) và tầm quan trọng (importance).

Đối với KCN, ma trận này giúp:

• nhận diện toàn bộ tác động môi trường theo từng bước;
• đánh giá định lượng theo thang điểm;
• phục vụ so sánh kịch bản quy hoạch.

Tuy nhiên, Leopold truyền thống chưa đánh giá được tương tác đa chiều.

Ma trận tương tác ba chiều (3D Matrix)

Mô hình ma trận 3D được sử dụng trong các nghiên cứu hiện đại, đặc biệt với các dự án có tính chất phức hợp như KCN.

Trong ma trận 3D:

• trục A: hoạt động dự án (A1 san lấp, A2 giao thông nội bộ, A3 sản xuất công nghiệp…)
• trục B: thành phần môi trường (B1 nước, B2 không khí, B3 đất, B4 hệ sinh thái…)
• trục C: mức độ tác động (cường độ – thời gian – phạm vi – tần suất)

Ví dụ: A3 (hoạt động sản xuất) → B2 (không khí) → C (cường độ cao, liên tục).

Nhờ cấu trúc ba chiều, phương pháp này:

• mô tả đầy đủ tác động tích lũy và tương tác chồng lớp;
• hỗ trợ phân tích xu hướng dài hạn;
• đánh giá tác động mang tính “mạng lưới” thay vì “tuyến tính”.

Quy trình thu thập dữ liệu và xây dựng ma trận

ĐTM khu công nghiệp bằng phương pháp ma trận yêu cầu dữ liệu đa tầng:

1. Điều kiện tự nhiên – khí hậu

• nhiệt độ, độ ẩm, hướng gió;
• tốc độ gió cực trị;
• hình thái địa hình, khả năng ngập;
• chế độ mưa và dòng chảy.

Đặc biệt với Bình Dương – khu vực nghiên cứu điển hình:

• mùa mưa kéo dài làm gia tăng rủi ro tràn nước thải;
• mùa khô làm tăng khả năng phát tán bụi và khí thải.

2. Môi trường nước

• chất lượng nước mặt (COD, BOD, TSS, amoni, tổng N, tổng P);
• nguy cơ ô nhiễm sông Sài Gòn – Đồng Nai;
• mực nước ngầm, tốc độ hạ thấp mực nước.

3. Không khí – tiếng ồn

• lượng bụi PM10, PM2.5 từ vận chuyển;
• VOC từ ngành hóa chất, dệt nhuộm;
• SO₂, NOx từ các lò hơi;
• tiếng ồn giao thông nội bộ.

4. Sinh thái vùng

• thảm thực vật bản địa;
• hệ động vật theo mùa;
• vùng đệm sinh thái ven sông.

5. Xã hội – kinh tế

• mật độ dân cư quanh KCN;
• hành lang bảo vệ nguồn nước;
• cơ sở hạ tầng cấp điện – cấp nước – giao thông.

Xây dựng ma trận tác động môi trường

Khi dữ liệu đã được thu thập, nhóm chuyên gia tiến hành gán điểm trong ma trận.

Ví dụ ma trận tác động:

Hoạt động dự án	Không khí	Nước mặt	Nước ngầm	Đất	Sinh thái	Con người
San lấp	+2/-4	-3	-2	-4	-3	-2
Giao thông	-3	-2	-1	-2	-1	-3
Vận hành KCN	-5	-6	-3	-4	-4	-5
Cây xanh	+4	+2	+1	+3	+5	+2

(+): tác động tích cực
(-): tác động tiêu cực theo thang điểm 1–6

Sau đó tiến hành phân tích tổng hợp:

Các tác động tiêu cực chính

• ô nhiễm nước thải từ các nhà máy;
• gia tăng tải lượng N, P gây phú dưỡng kênh rạch;
• ô nhiễm không khí từ lò hơi, máy phát điện;
• suy giảm mực nước ngầm;
• mất đa dạng sinh học vùng đệm ven sông.

Các tác động tích cực

• tăng việc làm;
• tạo hạt nhân công nghiệp – dịch vụ;
• tăng nguồn thu ngân sách;
• nâng cao chất lượng hạ tầng kỹ thuật.

Phân tích rủi ro và kịch bản sự cố (ERA – Environmental Risk Assessment)

ĐTM khu công nghiệp phải đánh giá hệ thống rủi ro gồm:

1. Rò rỉ hóa chất

• axit, kiềm, dung môi hữu cơ;
• nguy cơ lan truyền vào hệ thống cống chung.

2. Cháy nổ

• kho hóa chất, kho xăng dầu, kho dung môi;
• nhà máy điện, máy phát dự phòng.

3. Vỡ đường ống nước thải

• lan truyền tức thì vào sông gây ô nhiễm cấp tính.

4. Sự cố hệ thống xử lý nước thải tập trung

• không đạt chuẩn QCVN 40:2011 hoặc 14:2015.

5. Ngập úng cục bộ gây cuốn trôi chất ô nhiễm

Phân tích rủi ro được mô phỏng bằng:

• cây sự kiện (Event Tree);
• cây lỗi (Fault Tree);
• đánh giá xác suất – hậu quả (Risk Matrix).

Giải pháp bảo vệ môi trường theo ma trận ưu tiên

Dựa trên kết quả phân tích ma trận, các giải pháp được sắp xếp theo thứ tự ưu tiên:

1. Giảm thiểu ô nhiễm nước thải

• xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung công suất ≥20.000 m³/ngày;
• áp dụng công nghệ MBR, AAO, SBR tùy ngành nghề;
• bắt buộc đấu nối và quan trắc tự động.

2. Kiểm soát khí thải

• lò hơi phải lắp lọc bụi tĩnh điện (ESP) hoặc cyclone + hấp thụ đá vôi;
• kiểm soát VOC bằng than hoạt tính hoặc đốt thu hồi;
• trạm quan trắc không khí liên tục.

3. Giảm thiểu tác động lên hệ sinh thái

• bố trí vành đai cây xanh ≥20–30% diện tích KCN;
• hạn chế xây dựng trong vùng đệm hành lang sông.

4. Quản lý chất thải rắn

• phân loại theo mã CTNH;
• xây dựng khu lưu giữ 500–1.000 m² đạt chuẩn.

5. Giải pháp công nghệ

• sử dụng công nghệ tuần hoàn nước sau xử lý;
• sử dụng năng lượng mặt trời cho các khối phụ trợ;
• áp dụng mô hình “KCN sinh thái”.

Vai trò của cộng đồng và tham vấn

Theo Luật BVMT 2020, tham vấn cộng đồng là bắt buộc. KCN cần:

• lấy ý kiến UBND cấp xã, MTTQ;
• tổ chức họp dân;
• giải trình tác động và biện pháp giảm thiểu.

Kết quả tham vấn là cơ sở phê duyệt ĐTM.

Ý nghĩa của phương pháp ma trận trong ĐTM khu công nghiệp

Sử dụng ma trận mang lại:

• tính hệ thống: đánh giá toàn diện các tác động;
• định lượng hóa: lượng hóa mức độ tác động bằng điểm số;
• xác định ưu tiên: tập trung vào các tác động nghiêm trọng nhất;
• dễ giải thích: phục vụ thẩm định và tham vấn cộng đồng;
• phù hợp dự án đa ngành: KCN có nhiều ngành nên ma trận là tối ưu.

Việc lập báo cáo ĐTM cho khu công nghiệp bằng phương pháp ma trận là giải pháp khoa học, logic và phù hợp trong bối cảnh quy mô KCN ngày càng lớn và phức hợp. Phương pháp ma trận phản ánh đúng bản chất đa chiều của tác động môi trường, cho phép đánh giá tương tác giữa các ngành nghề, hoạt động và thành phần môi trường. Cùng với các yêu cầu pháp lý của Luật BVMT 2020, ĐTM trở thành công cụ không thể thiếu để đảm bảo KCN phát triển bền vững, hạn chế xung đột môi trường, đồng thời hỗ trợ các cơ quan quản lý trong quá trình giám sát.

KCN chỉ thực sự đóng góp vào phát triển kinh tế khi hệ thống hạ tầng môi trường – đặc biệt là nước thải, khí thải và chất thải nguy hại – được kiểm soát chặt chẽ. ĐTM và phương pháp ma trận chính là nền tảng để đạt được mục tiêu đó.

CÔNG TY CP TV ĐẦU TƯ VÀ THIẾT KẾ XÂY DỰNG MINH PHƯƠNG

- Hotline: 0903 649 782

Địa chỉ trụ sở chính: 28B Mai Thị Lựu - Khu phố 7, Phường Tân Định. TP.HCM 

Địa chỉ văn phòng đại diện: Chung cư B1- Số 2 Đường Trường Sa, Phường Gia Định. TP.HCM

Website: www.khoanngam.net;  www.lapduan.com; www.minhphuongcorp.net;

Email: nguyenthanhmp156@gmail.com ; thanhnv93@yahoo.com.vn