GIÁM SÁT VÀ KIỂM SOÁT BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG

GIÁM SÁT VÀ KIỂM SOÁT BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN CÁC DỰ ÁN ĐẦU TƯ KHU DU LỊCH SINH THÁI NHÀ Ở XÃ HỘI KHU DÂN CƯ TẬP TRUNG VÀ YÊU CẦU TĂNG CƯỜNG CÔNG KHAI THÔNG TIN, SỰ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG

 Bối cảnh và yêu cầu cấp thiết trong kiểm soát môi trường tại Việt Nam

Sự phát triển mạnh mẽ của các dự án khu du lịch sinh thái, khu nhà ở xã hội, khu dân cư tập trung trong những năm gần đây đã tạo ra nhiều cơ hội kinh tế – xã hội cho địa phương. Tuy nhiên, song song với sự phát triển đó là áp lực ngày càng tăng đối với tài nguyên đất, nước, cảnh quan và hệ sinh thái tự nhiên. Trong đó, ô nhiễm chất thải rắn tiếp tục là một trong những thách thức lớn nhất ở Việt Nam, đặc biệt tại các khu vực đang đô thị hóa nhanh hoặc phát triển mạnh về du lịch dịch vụ.

Một trong những yêu cầu trọng tâm của Luật Bảo vệ môi trường 2020 và các nghị định mới là nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình, công khai thông tin môi trường và mở rộng sự tham gia của cộng đồng trong suốt vòng đời dự án. Từ khảo sát thực tiễn, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và các cơ quan thanh tra đã chỉ ra nhiều bất cập: thông tin môi trường còn thiếu minh bạch, nhiều khu xử lý chất thải chưa công bố số liệu theo thời gian thực, cơ chế giám sát của người dân còn hạn chế và ý thức phòng ngừa ô nhiễm chất thải rắn vẫn chưa mạnh.

Trong bối cảnh đó, việc xây dựng hệ thống giám sát kiểm soát môi trường tích hợp, nâng cao chất lượng công khai thông tin và mở rộng sự tham gia của cộng đồng đóng vai trò quyết định đối với các dự án đầu tư, đặc biệt là các dự án dân cư – du lịch có tác động lớn đến hệ sinh thái.

Ý nghĩa của việc công bố thông tin môi trường và sự tham gia của công chúng

Theo lý thuyết quản lý môi trường hiện đại, một hệ thống bảo vệ môi trường hiệu quả không chỉ dựa vào cơ quan quản lý nhà nước mà còn dựa vào sự tham gia chủ động và minh bạch của doanh nghiệp và người dân. Hai nguyên tắc xuyên suốt trong pháp luật môi trường hiện đại bao gồm:

1.    Công khai thông tin môi trường

2.    Sự tham gia của công chúng trong quản lý và giám sát môi trường

Hai nguyên tắc này đóng vai trò nền tảng đối với việc phòng ngừa và kiểm soát ô nhiễm chất thải rắn trong quá trình đầu tư các khu du lịch, khu nhà ở xã hội và khu dân cư.

1. Tăng cường nhận thức, trách nhiệm và vai trò chủ thể của cộng đồng

Khi người dân có quyền tiếp cận dữ liệu môi trường – đặc biệt là dữ liệu về chất thải rắn, nước thải, chất lượng không khí, kết quả quan trắc – họ sẽ hiểu rõ hơn nguy cơ môi trường và có điều kiện tham gia vào giám sát. Điều này giúp:

– Nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường
– Hình thành trách nhiệm xã hội trong phân loại rác tại nguồn
– Giảm hành vi xả thải bừa bãi
– Tạo môi trường sống văn minh – sạch đẹp

2. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân

Ô nhiễm chất thải rắn có tác động trực tiếp đến sức khỏe và đời sống của cư dân trong khu vực thực hiện dự án. Khi thông tin được công khai đầy đủ, người dân:

– Có quyền phản hồi, kiến nghị
– Có cơ sở để giám sát việc chủ đầu tư tuân thủ pháp luật
– Hạn chế tình trạng phát sinh mâu thuẫn, khiếu kiện liên quan đến ô nhiễm môi trường
– Nâng cao niềm tin và sự đồng thuận với chính quyền và doanh nghiệp

3. Góp phần hỗ trợ quản lý của chính quyền

Sự tham gia của công chúng giúp:

– Tăng tính minh bạch trong hoạt động cấp phép, giám sát và thanh tra
– Hỗ trợ phát hiện sớm vi phạm
– Cung cấp nguồn dữ liệu thực tiễn từ cộng đồng
– Nâng cao hiệu quả quản lý chất thải rắn

4. Tăng khả năng bù đắp những hạn chế trong điều tiết thị trường và cơ chế quản lý nhà nước

Công chúng chính là lực lượng giám sát thường xuyên, liên tục và rộng khắp nhất. Sự tham gia này giúp:

– Giảm gánh nặng giám sát cho cơ quan quản lý
– Tăng tính trách nhiệm của doanh nghiệp
– Ngăn ngừa các hành vi gian lận môi trường như chôn lấp trái phép, đổ thải không đúng nơi quy định

Cơ sở pháp lý cho việc công khai thông tin và sự tham gia của cộng đồng

1. Cơ sở hiến định

Hiến pháp Việt Nam khẳng định quyền của người dân được tham gia quản lý nhà nước, tham gia vào các vấn đề kinh tế – xã hội, bao gồm cả quản lý môi trường. Đây là nền tảng pháp lý cao nhất cho việc mở rộng dân chủ trong bảo vệ môi trường.

2. Luật Bảo vệ môi trường 2020 – Chương V

Luật BVMT 2020 dành riêng một chương quy định về:

– Công khai thông tin môi trường
– Trách nhiệm cung cấp thông tin của doanh nghiệp
– Cơ chế tham vấn cộng đồng
– Quyền giám sát của tổ chức – cá nhân
– Bộ quy tắc công khai dữ liệu quan trắc tự động

3. Luật quản lý chất thải rắn

Luật quy định rõ:

– Trách nhiệm công bố thông tin về phát sinh rác thải
– Công khai năng lực, tình trạng xử lý rác của các cơ sở
– Xây dựng hệ thống thông tin quốc gia về chất thải rắn
– Bảo vệ quyền công dân trong báo cáo vi phạm môi trường
– Cơ chế khen thưởng người dân và tổ chức phát hiện vi phạm

Luật nêu rõ có hơn 33 điều liên quan trực tiếp đến công khai thông tin và tham gia của cộng đồng.

4. Hệ thống văn bản dưới luật

Bao gồm:

– Nghị định 08/2022
– Thông tư quan trắc môi trường
– Quy định về quản lý chất thải rắn sinh hoạt
– Nghị định 45/2022 xử phạt vi phạm hành chính
– Văn bản hướng dẫn đấu thầu dịch vụ rác thải

Yêu cầu công khai thông tin theo pháp luật hiện hành

1. Trách nhiệm của cơ quan quản lý

Cơ quan môi trường các cấp phải:

– Công bố dữ liệu về chất thải rắn theo định kỳ
– Công bố danh mục chất thải nguy hại
– Công bố năng lực và hiện trạng các cơ sở thu gom – vận chuyển – xử lý
– Báo cáo tình hình môi trường hàng năm
– Công khai kết quả thanh tra, kiểm tra các cơ sở vi phạm

2. Trách nhiệm của chủ đầu tư

Chủ đầu tư các dự án du lịch sinh thái, dự án nhà ở xã hội, khu dân cư có nghĩa vụ:

– Công bố kết quả quan trắc tự động nước thải – không khí
– Công khai quy trình thu gom, phân loại, lưu chứa chất thải rắn
– Báo cáo tình hình phát thải theo quý và theo năm
– Niêm yết công khai đường dây nóng tiếp nhận phản ánh môi trường
– Cho phép cộng đồng giám sát theo quy định

3. Trách nhiệm của cơ sở xử lý rác

Các nhà máy xử lý rác phải:

– Lắp đặt hệ thống giám sát online
– Công khai dữ liệu theo thời gian thực
– Chịu chế tài cao nếu giấu thông tin hoặc không báo cáo

Thực trạng công khai thông tin và sự tham gia của người dân

Dù đã có tiến bộ, nhưng việc triển khai vẫn còn nhiều hạn chế:

1. Nhận thức cộng đồng chưa đủ mạnh

Ở nhiều địa phương, người dân vẫn:

– Chưa đánh giá đúng mức độ nguy hại của rác thải
– Chưa tham gia đầy đủ vào phân loại rác
– Ít theo dõi thông tin về chất thải rắn
– Chưa chủ động phản ánh vi phạm môi trường

2. Thiếu cơ chế công khai thông tin hiệu quả

Nhiều địa phương:

– Chưa có hệ thống dữ liệu tập trung
– Dữ liệu quan trắc không được công khai rộng rãi
– Thiếu bản đồ số về điểm phát thải
– Chưa có công cụ giám sát trực tuyến cho người dân

3. Cơ chế tham gia còn hình thức

– Nhiều cuộc tham vấn cộng đồng còn mang tính thủ tục
– Thông tin không được phổ biến trước thời hạn
– Ý kiến người dân chưa được phản hồi đầy đủ
– Một số khu xử lý chất thải còn hạn chế người dân tiếp cận

4. Tổ chức xã hội bảo vệ môi trường còn ít

Việt Nam thiếu các tổ chức cộng đồng chuyên nghiệp tham gia:

– Giám sát
– Phản biện
– Tư vấn
– Truyền thông môi trường

Điều này khiến sức mạnh xã hội hóa bảo vệ môi trường chưa cao.

Yêu cầu tăng cường giám sát – kiểm soát môi trường trong dự án du lịch, nhà ở xã hội và khu dân cư

1. Xây dựng hệ thống giám sát chất thải rắn đa tầng

Gồm:

– Giám sát nội bộ (chủ đầu tư)
– Giám sát của cơ quan quản lý nhà nước
– Giám sát của cộng đồng
– Giám sát của đơn vị quan trắc độc lập

2. Tích hợp công nghệ số

Ứng dụng:

– IoT trong thùng rác thông minh
– Camera giám sát khu vực lưu chứa rác
– Quan trắc tự động nước thải – khí thải
– Bản đồ số rác thải trực tuyến
– Ứng dụng phản ánh vi phạm môi trường theo thời gian thực

3. Quản lý rác thải trong các dự án du lịch sinh thái

Theo tiêu chuẩn xanh:

– Quy trình thu gom kép
– Lưu chứa kín
– Chuyển giao đúng tuyến
– Tăng tái chế – tái sử dụng
– Loại bỏ hoàn toàn rác thải nhựa dùng một lần tại khu du lịch

4. Quản lý rác thải trong dự án nhà ở xã hội – khu dân cư

Cần:

– Bắt buộc phân loại rác tại nguồn
– Khu lưu chứa rác đạt chuẩn
– Đơn vị vệ sinh chuyên nghiệp vận hành theo lịch định kỳ
– Công bố dữ liệu thu gom rác hằng ngày

Giải pháp thúc đẩy công khai thông tin và mở rộng sự tham gia của cộng đồng

1.    Xây dựng cổng dữ liệu môi trường tập trung ở cấp tỉnh – huyện

2.    Công khai số liệu quan trắc tự động theo thời gian thực

3.    Bắt buộc chủ đầu tư có chuyên mục công khai môi trường trên website

4.    Tổ chức các hội nghị định kỳ đối thoại môi trường với người dân

5.    Khen thưởng cá nhân – tổ chức báo cáo vi phạm

6.    Phối hợp tổ chức xã hội – đoàn thể tham gia giám sát độc lập

7.    Lồng ghép giáo dục môi trường vào khu dân cư – trường học

8.    Tăng chế tài xử phạt đối với hành vi giấu thông tin môi trường

Công khai thông tin môi trường và sự tham gia của công chúng là hai trụ cột quan trọng giúp nâng cao hiệu quả kiểm soát chất thải rắn trong quá trình phát triển các dự án đầu tư khu du lịch sinh thái, khu nhà ở xã hội và khu dân cư tập trung. Thúc đẩy minh bạch thông tin và huy động sức mạnh cộng đồng không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là xu thế tất yếu trong quản lý môi trường hiện đại.

Việc triển khai hiệu quả các giải pháp nêu trên sẽ góp phần đảm bảo môi trường sống an toàn – bền vững – hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo vệ hệ sinh thái, phù hợp với chiến lược phát triển bền vững quốc gia và cam kết quốc tế của Việt Nam.

CÔNG TY CP TV ĐẦU TƯ VÀ THIẾT KẾ XÂY DỰNG MINH PHƯƠNG - Hotline: 0903 649 782

Địa chỉ trụ sở chính: 28B Mai Thị Lựu - Khu phố 7, Phường Tân Định. TP.HCM 

Địa chỉ văn phòng đại diện: Chung cư B1- Số 2 Đường Trường Sa, Phường Gia Định. TP.HCM

Website: www.khoanngam.net;  www.lapduan.com; www.minhphuongcorp.net;

Email: nguyenthanhmp156@gmail.com ; thanhnv93@yahoo.com.vn