ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG MÔI TRƯỜNG CHO CÁC DỰ ÁN CÔNG NGHIỆP CÓ NGUY CƠ CAO

BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG MÔI TRƯỜNG CHO CÁC DỰ ÁN CÔNG NGHIỆP CÓ NGUY CƠ CAO

Nhà máy xi măng, nhà máy thức ăn chăn nuôi, nhà máy chế biến thủy sản, nhà máy nghiền đá

Trong bối cảnh Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực, cùng với Nghị định 08/2022/NĐ-CP và Thông tư 02/2022/TT-BTNMT, hệ thống pháp luật về Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) ở Việt Nam đã có bước chuyển căn bản: từ cách tiếp cận “thủ tục – hồ sơ” sang cách tiếp cận “quản lý theo rủi ro môi trường” và “tích hợp giấy phép”. Các ngành công nghiệp như sản xuất xi măng, chế biến thức ăn chăn nuôi, chế biến thủy sản và nghiền đá thuộc nhóm có nguy cơ ô nhiễm cao, do phát sinh đồng thời bụi, khí thải, nước thải, chất thải rắn và tiếng ồn. Vì vậy, việc lập và thẩm định ĐTM cho các loại hình dự án này vừa là yêu cầu pháp lý bắt buộc, vừa là công cụ quản trị rủi ro cốt lõi đối với nhà đầu tư.

Khung pháp lý mới về ĐTM và giấy phép môi trường cho thấy Luật BVMT 2020 là mốc cải cách lớn, phân loại dự án đầu tư theo nhóm nguy cơ môi trường (I, II, III, IV). Các dự án nhà máy xi măng, chế biến thủy sản quy mô công nghiệp, nhà máy thức ăn chăn nuôi lớn, mỏ đá và nhà máy nghiền đá công suất lớn đều thuộc nhóm I hoặc II, buộc phải lập báo cáo ĐTM và xin Giấy phép môi trường sau khi ĐTM được phê duyệt. Nghị định 08/2022/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật BVMT, làm rõ đối tượng, nội dung, trình tự, thẩm quyền thẩm định ĐTM; quy định mối quan hệ giữa kết quả thẩm định ĐTM và Giấy phép môi trường; thiết lập cơ chế tích hợp, cắt giảm thủ tục. Thông tư 02/2022/TT-BTNMT hướng dẫn chi tiết về kỹ thuật ĐTM: biểu mẫu, nội dung, cách lập chương trình quan trắc, cách tham vấn cộng đồng, tiêu chí đánh giá tác động, yêu cầu sử dụng số liệu quan trắc và mô hình hóa tác động. Hệ thống chế tài cũng được nâng cấp mạnh theo Nghị định 45/2022/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực môi trường. Các hành vi như không lập ĐTM, không thực hiện đúng nội dung được phê duyệt, không có Giấy phép môi trường, xả thải vượt quy chuẩn đều có thể bị phạt đến hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ đồng, kèm biện pháp đình chỉ hoạt động, buộc cải tạo, khắc phục ô nhiễm. Với bối cảnh pháp lý mới, ĐTM không còn là “thủ tục cho xong” mà trở thành hồ sơ gốc cho toàn bộ quản lý môi trường của dự án: từ thiết kế hệ thống xử lý đến kế hoạch quan trắc, ứng phó sự cố và trách nhiệm pháp lý của chủ dự án.

Đặc thù môi trường của từng loại nhà máy cho thấy rõ các rủi ro và giải pháp. Nhà máy xi măng là ngành phát sinh lượng bụi và khí thải lớn; có quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải công nghiệp sản xuất xi măng, quy định nồng độ tối đa cho phép của bụi tổng, CO, NOₓ, SO₂ trong khí thải lò nung và các công đoạn nghiền, nung clinker. Nhằm đáp ứng quy chuẩn, các nhà máy hiện đại phải sử dụng lọc bụi tĩnh điện hoặc lọc túi vải hiệu suất cao; công nghệ đốt tối ưu có thể kèm SNCR/SCR để giảm NOₓ; hệ thống giám sát khí thải liên tục (CEMS) kết nối trực tiếp với cơ quan quản lý môi trường. Ngoài khí thải, ngành xi măng còn tác động mạnh đến cảnh quan, địa hình (do khai thác đá vôi, đất sét), và có rủi ro về tiếng ồn, bụi thứ cấp từ vận chuyển nguyên liệu.

Nhà máy chế biến thức ăn chăn nuôi thường sử dụng nguyên liệu dạng bột, hạt (ngô, khô dầu đậu nành, cám gạo…) nên bụi hữu cơ, mùi, VOCs là tác động chính. Nước thải chủ yếu phát sinh từ khâu vệ sinh thiết bị, rửa silo, nước sinh hoạt công nhân. Nếu thiết kế không tốt, bụi mịn, mùi hôi, tiếng ồn từ máy nghiền – trộn – ép viên có thể gây ảnh hưởng mạnh đến khu dân cư lân cận. Nhà máy chế biến thủy sản là một trong những đối tượng quản lý trọng điểm. Nước thải chế biến thủy sản khi xả ra nguồn tiếp nhận có các thông số ô nhiễm như BOD, COD, TSS, Nitơ, Photpho, dầu mỡ, Coliform; kèm cơ chế điều chỉnh theo hệ số nguồn tiếp nhận và lưu lượng. Nước thải ngành này có tính chất: hàm lượng hữu cơ rất cao, dễ gây thiếu oxy cục bộ nếu xả không xử lý; chứa mỡ, dầu, protein, dễ gây mùi hôi, phát sinh H₂S, NH₃; có nguy cơ phát sinh dịch bệnh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn tiếp nhận, nhất là vùng cửa sông, ven biển, khu nuôi trồng thủy sản lân cận. Do đó, ĐTM cho nhà máy chế biến thủy sản bắt buộc phải phân tích sâu dòng thải, thiết kế hệ thống xử lý sinh học (hiếu khí/thiếu khí), kết hợp tách mỡ và tận dụng phụ phẩm làm bột cá, dầu cá – hướng tới mô hình kinh tế tuần hoàn.

Nhà máy nghiền đá thường không sử dụng hóa chất, nước thải công nghiệp gần như không đáng kể, tuy nhiên bụi và tiếng ồn là các tác động quan trọng. Bụi phát sinh từ khâu khoan nổ mìn (nếu có), bốc xúc, nghiền, sàng, băng tải, đổ tải, cũng như từ đường giao thông nội bộ. Nếu không có hệ thống phun sương, che chắn, cây xanh cách ly, bụi có thể lan xa, gây ảnh hưởng đến nông nghiệp, sức khỏe người dân. Tiếng ồn từ máy nghiền, động cơ, băng tải, tác động đến công nhân và khu dân cư lân cận nếu khoảng cách ly không đủ.

Cách tiếp cận ĐTM hiện đại theo quy định luật mới yêu cầu từ nhận diện rủi ro đến mô hình hóa tác động. Theo Luật BVMT 2020, nội dung ĐTM không chỉ dừng ở mô tả và liệt kê tác động, mà yêu cầu phân tích định lượng dựa trên số liệu đo đạc, mô hình hóa và so sánh với khả năng chịu tải môi trường. Quy trình thường gồm điều tra hiện trạng môi trường (đo chất lượng không khí, vi khí hậu, tiếng ồn, nước mặt, nước ngầm, đất; điều tra hiện trạng đa dạng sinh học và sử dụng đất; đánh giá hiện trạng kinh tế – xã hội, sức khỏe cộng đồng), nhận diện nguồn thải cho từng loại nhà máy, mô hình hóa tác động bằng các mô hình lan truyền khí thải, tiếng ồn, ô nhiễm nước, kết hợp tính toán tải lượng theo quy chuẩn hiện hành. Ví dụ, với nhà máy xi măng, mô hình khí thải phải xem xét hướng gió chủ đạo, tốc độ gió, nhiệt độ khí thải, chiều cao ống khói để dự báo nồng độ bụi, NOₓ, SO₂ tại các điểm nhạy cảm (trường học, khu dân cư, bệnh viện). Với chế biến thủy sản, mô hình lan truyền nước thải phải mô phỏng DO, BOD, N, P trên tuyến sông/kinh rạch theo mùa mưa – khô. Với thức ăn chăn nuôi, trọng tâm là mô hình hóa khuếch tán mùi. Với nghiền đá, phân tích bụi lắng, bụi PM₁₀, PM₂.₅ và tiếng ồn theo khoảng cách.

Các yêu cầu mới về tham vấn cộng đồng và minh bạch thông tin là một bước tiến lớn. Luật BVMT 2020 nhấn mạnh vai trò tham vấn cộng đồng trong ĐTM: người dân, tổ chức chính trị – xã hội, cộng đồng bị ảnh hưởng trực tiếp có quyền yêu cầu cung cấp thông tin, góp ý bằng văn bản hoặc tại các cuộc họp tham vấn. Chủ dự án phải tổng hợp, giải trình, chỉnh sửa nội dung báo cáo trên cơ sở ý kiến người dân; những nội dung không tiếp thu phải nêu rõ lý do. Đối với các dự án lớn như xi măng, chế biến thủy sản, nghiền đá, tham vấn cộng đồng rất quan trọng để giảm xung đột xã hội do lo ngại ô nhiễm, mùi hôi, bụi, tiếng ồn; phát hiện một số vấn đề thực tế mà số liệu đo đạc ngắn hạn không thể thấy hết (ví dụ: hiện tượng cá chết cục bộ vào mùa khô, gió lốc mùa khô mang bụi đến khu dân cư, tiếng ồn ban đêm…). Các quy định mới cũng yêu cầu doanh nghiệp công khai một phần thông tin môi trường, ít nhất là tên dự án, vị trí, loại chất thải chính, công nghệ xử lý, kết quả quan trắc tự động đối với các ống khói, hệ thống nước thải phải quan trắc online. Điều này phù hợp với xu thế quốc tế về minh bạch, trách nhiệm giải trình, và là nền tảng để cộng đồng tham gia giám sát.

Giấy phép môi trường được cấp sau khi ĐTM được phê duyệt trở thành “bản hợp đồng pháp lý” giữa chủ dự án và cơ quan quản lý. Giấy phép ấn định giới hạn lưu lượng, nồng độ các thông số ô nhiễm, tần suất quan trắc, loại công trình bảo vệ môi trường phải hoàn thành trước khi vận hành, danh mục chất thải được phát sinh, yêu cầu ký quỹ cải tạo phục hồi môi trường (nếu có). Với nhà máy, giấy phép môi trường còn phải tích hợp hệ thống quan trắc tự động nước thải, khí thải và truyền số liệu trực tiếp về Sở TNMT đối với dự án có quy mô lớn. Nhờ đó, ĐTM không còn là một báo cáo “xếp tủ”, mà trở thành căn cứ để quản lý giám sát thực tế. Khi doanh nghiệp vi phạm, cơ quan chức năng có thể xử phạt, đình chỉ, thậm chí rút giấy phép.

Kinh tế tuần hoàn và yêu cầu mới là trọng tâm trong các ngành xi măng, thức ăn chăn nuôi, thủy sản, nghiền đá. Chính sách môi trường hiện nay không chỉ tập trung vào “xử lý chất thải” mà còn thúc đẩy sử dụng phế thải làm nguyên liệu sản xuất khác, tái chế, tái sử dụng nước, sử dụng năng lượng tái tạo. Ví dụ: xi măng dùng tro xỉ nhiệt điện, thạch cao FGD, bùn thải làm phụ gia khoáng; thức ăn chăn nuôi tận dụng phụ phẩm bụi, vỏ trấu, lõi bắp; chế biến thủy sản tận dụng phụ phẩm làm bột cá, dầu cá; nghiền đá tái sử dụng bột đá làm phụ gia xi măng hoặc vật liệu san lấp. Kinh tế tuần hoàn nếu được phân tích đúng trong ĐTM sẽ giúp dự án: giảm chi phí xử lý chất thải; giảm rủi ro vi phạm môi trường; nâng cao hình ảnh doanh nghiệp “xanh”, dễ tiếp cận vốn tín dụng xanh.

Tuy nhiên, thực thi vẫn gặp nhiều thách thức: nhiều doanh nghiệp xem ĐTM như “giấy tờ cần có” thay vì công cụ quản trị; dữ liệu đầu vào còn hạn chế tại vùng sâu; năng lực quan trắc và mô hình hóa môi trường của nhiều đơn vị tư vấn chưa đồng đều; cơ chế giám sát sau cấp phép tại cấp địa phương đôi khi còn thiếu nguồn lực. Trong bối cảnh đó, doanh nghiệp trong lĩnh vực xi măng, thức ăn chăn nuôi, thủy sản và nghiền đá nên chủ động tiếp cận sớm quy hoạch môi trường và sử dụng đất, lựa chọn đơn vị tư vấn chuyên ngành, lồng ghép tư duy kinh tế tuần hoàn và chiến lược giảm carbon ngay ở giai đoạn lập ĐTM, thiết lập bộ phận môi trường nội bộ cập nhật pháp luật, đầu tư quan trắc tự động và số hóa dữ liệu môi trường.

Tóm lại, trong bối cảnh pháp luật môi trường Việt Nam đã chuyển sang mô hình quản lý rủi ro, tích hợp giấy phép và tăng cường chế tài, báo cáo ĐTM cho các dự án nhà máy xi măng, thức ăn chăn nuôi, thủy sản và nghiền đá không thể làm theo lối “sao chép, hình thức”. Một ĐTM hiện đại phải dựa trên đo đạc – mô hình hóa – phân tích rủi ro – tham vấn cộng đồng – gắn với giấy phép môi trường và chiến lược kinh tế tuần hoàn. Khi làm đúng và đủ, ĐTM sẽ trở thành công cụ cạnh tranh, giúp doanh nghiệp phát triển bền vững, giảm rủi ro pháp lý, tài chính và xã hội, đồng thời đóng góp tích cực cho mục tiêu tăng trưởng xanh của quốc gia.

CÔNG TY CP TV ĐẦU TƯ VÀ THIẾT KẾ XÂY DỰNG MINH PHƯƠNG

 Hotline: 0903 649 782

Địa chỉ trụ sở chính: 28B Mai Thị Lựu - Khu phố 7, Phường Tân Định. TP.HCM 

Địa chỉ văn phòng đại diện: Chung cư B1- Số 2 Đường Trường Sa, Phường Gia Định. TP.HCM

Website: www.khoanngam.net;  www.lapduan.com; www.minhphuongcorp.net;

Email: nguyenthanhmp156@gmail.com ; thanhnv93@yahoo.com.vn